Tien jaar geleden ging ik weg bij een leraar, die zichzelf zenmeester noemt. In de maanden die volgden schreef ik een drietal artikelen om datgene wat ik doorzien had, te verwoorden. Deze artikelen heb ik nooit gepubliceerd. Nu is mijn weg als leerling helemaal ten einde gekomen en ga ik de artikelen deze week hier laten verschijnen. Vandaag deel 1: Muntenschuiven.

Zijn we muntenschuivers geworden?

De 15-jarige Giel werd geïnterviewd. “waarom wil je boeddhistisch monnik worden en naar India vertrekken voor een studie van 15 jaar?” werd hem gevraagd. De Belgische equivalent van ‘ons’ zeilmeisje Laura Dekker keek vriendelijk en beslist in de camera. “Omdat ik verlicht wil worden” sprak hij rustig. Ik hoorde mezelf mompelen: “En zo is dat!”

Sinds wanneer, vroeg ik me af, zijn we de aansporing van de Boeddha om wakker te worden ‘vergeten’ en nemen we genoegen met de zoveelste verslaving? Een persoonlijke reconstructie.

Toen ik enkele maanden geleden (januari 2013) de beslissing nam bij mijn leraar weg te gaan, brak er een periode van zelfonderzoek aan. Veel gedachten en gevoelens waren helder, maar veel ook nog niet. Met name één vraag intrigeerde me: waarom had ik in februari 2007 opgeschreven dat ik weg zou gaan als leerling maar bleef ik nog 6 jaar?

De gebruikelijke argumenten passeerden de revue: het is goed om een geestelijk leidsman te hebben, de importantie van de leraar-leerling relatie speelt (zeker in zen) een grote rol, het is fijn tot een sangha te behoren etc. Maar een stemmetje begon zich te roeren. ‘Omdat ik op deze manier goed bezig ben’. Huh?

Twee vleugels

Herken je dat? Je zit al een aantal jaren op het meditatiekussentje, je hebt aansluiting gezocht en gevonden bij een groep gelijkgestemden en met een zekere regelmaat neem je deel aan activiteiten die door de groep aangeboden worden. Misschien heb je zelfs toevlucht genomen en heb je retraites gevolgd. Maar bovenal heb je inzichten opgedaan. Vaak dankzij meditatie en het beluisteren van toespraken van leraren of lezen van bepaalde teksten zijn er kwartjes gevallen. Waarom je doet wat je doet en hoe. Wat je denkt, wat je voelt. Hoe jij functioneert temidden van deze alsmaar veranderende wereld. Wellicht is je begrip ruimer geworden voor je medemens in al zijn facetten. Je hoort iemand zeggen dat de Boeddha wijsheid en compassie zag als 2 vleugels van een vogel die dus allebei ontwikkeld dienen te worden om te kunnen vliegen, en je knikt.

Je gelooft dat het – in elk geval voor jou – een weg der geleidelijkheid is. Gestaag voortgaan op het pad zal je uiteindelijk tot de verlichting leiden. Alhoewel je ervan uitgaat dat dit eigenlijk toch niet erg reeël is. Ettelijke heimelijke argumenten waarom dat voor jou ’te hoog gegrepen is’ houden zich koest in je onderbewuste maar draag je met je mee.

Maar hee, die inzichten ‘heb’ je in elk geval en dat is al winst. Je somt ze nog eens voor jezelf op, als je aantekeningen bijhoudt lees je die er nog eens op na, en je geeft je op voor de volgende retraite.

Kermisspel

Ai! Het trof me als een mokerslag tussen de ogen: ik was verslaafd geworden aan het bijeen harken van inzichten. Ik was een muntenschuiver geworden.

Ken je dat spel van de kermis? Een grote kast met uitnodigende toeters en bellen. Je gooide er een muntje in en een schuifarm verplaatste dat muntje van boven naar beneden in de kast. De muntjes die er al in lagen, werden in beweging gebracht en het was de bedoeling onderaan zoveel mogelijk muntjes te verzamelen. Dan kreeg je prijzen. Voor zover je het niet doorhad: het spel was zo opgezet dat je altijd meer muntjes (= investering in tijd, energie en geld) kwijt was dan je terugkreeg maar merkwaardigerwijs deelde je meer emotionele waarde aan het muntje toe naarmate die langer in het spel bleef, dus dat was niet erg…

Tegenwoordig kun je het spel ook online spelen en het heet dan Coin Dozer. Doe het maar eens en trek voor jezelf de parallellen. De prijzen staan voor (in willekeurige volgorde: een boeddhistische naam, het antwoord op een koan, een speciale functie in de meditatieruimte, een voorrecht van de leraar enz. enz.). De munten staan voor de keren dat je op een kussen plaatsneemt, de bonussen voor de retraites en zo verder. De munten die er aan de zijkant afvallen kunnen ook staan voor de mede-beoefenaars op het pad die op een bepaald ogenblik er uit stappen.

Nou, zul je zeggen, er zijn ergere verslavingen te bedenken. Bovendien: wat meer wijsheid en compassie – daar kunnen we niet genoeg van hebben. Toch?

Inderdaad, als er geen nadelige bijproducten zouden zijn. Maar zoals met alle andere verslavingen ook het geval is: het kent zijn prijs. Mocht het bovenstaande wel voor jou gelden maar het onderstaande niet: prima. Als je besloten hebt dat verlichting niet hoeft en tijdelijke opluchting voldoende is in dit samsarisch bestaan: oké.

Bijproducten

Op deze boeddhistische marktplaats stoppen wij dus onze tijd, geld en energie in iets (de relatie met je leraar, met de groep, je beoefening) en daar krijg je iets voor terug. Voornamelijk in de vorm van inzichten. En met name filosofen, psychologen, schrijvers en anderen wier liefde voor de eigen geest, het eigen vermogen tot denken, groot is, zijn bevattelijk voor deze verslaving.

Twee bijproducten zijn met name schadelijk.

Het eerste bijproduct is dat het geheel van het verzamelen van inzichten gezien wordt als de weg die de Boeddha onderwees. Als je je stempelkaart van inzichten ‘vol’ hebt, is de Verlichting nabij. En als leraren deze suggestie ook maar enigszins gaan wekken of jouw idee dat je dan ‘goed bezig bent’ blijven voeden, zouden de alarmbellen aan alle kanten af moeten gaan. Dit heeft niets met de dharma maar eerder met een drugsdeal te maken. De verslaving wordt in stand gehouden. De allereerste preek van de Boeddha wijst helder op de oorzaak van lijden, namelijk “het is het verlangen welk tot verder bestaan leidt, verbonden is met plezier en lust, en hier en daar naar genot zoekt. In het kort: verlangen naar genot, verlangen naar bestaan, en verlangen naar niet–bestaan.” En verlang je er niet naar het volgend inzicht te verwerven?

Het tweede bijproduct is minstens zo riskant: opdat jij je volgend inzicht kunt verwerven, ben je bereid om iets te doen of niet te doen wat je in omstandigheden waarin je niet verslaafd zou zijn, nooit toe bereid was. Dit is een wat cryptische formulering die er op neer komt dat je over grenzen van jezelf gaat – vooral op moreel niveau – waar je anders niet overheen zou gaan. En helaas hoor en lees ik dit de laatste jaren vaak en kun jij er op Internet of in je eigen omgeving ook voldoende over vinden.

Leraren die zich te buiten gaan aan zelfverheerlijking, machtsmisbruik, aanranding, financieel wanbeheer en vul de verdere narigheid maar in, kunnen hier alleen maar mee doorgaan omdat zij leerlingen hebben die verslaafd zijn. “Ik leer zo veel” hoor ik mensen zeggen en weet dan dat ook zij soms ’s nachts wakker liggen omdat ze recht moeten praten wat krom is.

Tegengif

Daar zit ik dan. Verslaafd aan inzichten verzamelen. Tijd om af te kicken. Cold turkey lijkt me de meest passende methode. Hoe doe je dat? Ik denk aan wat ik in z’n algemeenheid weet over verslavingen. Een soort 12 stappen programma.

Erkennen wat is, is zowel aangaande verslavingen als aangaande al het andere in je leven, stap 1. Erkennen welke schade daardoor berokkend is, is eveneens een stap.

Bereidheid te veranderen. In mijn geval ruimde het lekker op om al mijn mappen met aantekeningen uit mijn universitaire studie filosofie in de kliko te gooien. Ook de schriftjes van de sesshins brandden goed in de open haard.

Hulp aanvaarden. Enerzijds van hen die verslaafd waren (ervaringsdeskundigen), anderzijds van de bron zelf: de Boeddha die kristalhelder beschreven heeft hoe. Gaan zitten en tot je door laten dringen dat al die jaren van meditatie en studie je NIETS gebracht hebben – hetgeen waar is – ook. Hoe voelt dat? Moeilijk? Ja, zeker. Maar een ruimte dat ontstaat!

Herstel van schade die berokkend is. Ik heb me in elk geval voorgenomen me aan te laten spreken op mijn doen en laten en dan kleine passen te nemen.

Werken met andere muntenschuivers die willen herstellen. Wellicht nu nog te vroeg om zo ver vooruit te kijken, maar wie weet.

En vooral: de signalen herkennen wanneer de behoefte weer getriggerd wordt. En je voor ogen houden wat de prijs daarvan is.

—————————————————————————————–

Dit is het eerste deel uit een drieluik.

Deel 2 zal verder in gaan op het tweede bijproduct en wat je bereid bent te gedogen opdat jij leerling kunt blijven.

Deel 3 tenslotte beschrijft wat er niet te leren valt.